MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 EKİM 1918)  VE MADDE YORUMLARI

Mondros Ateşkes Antlaşması itilaf devletlerinin kendi aralarında daha önceden yaptıkları gizli antlaşmalara dayanıyordu. Toplam 25 maddeden oluşan antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır:

Çanakkale ve İstanbul boğazları açılacak ve bu yerdeki istihkâmlar, İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecektir. (1. Madde)

*İstanbul ve Anadolu arasındaki bağlantı kesilmiştir.

*İstanbul’un güvenliği tehlikeye girmiştir.

Sınırların korunması ve iç güvenliğin sağlanması için bırakılacak bir miktar kuvvet dışında Osmanlı ordusu derhal terhis edilecektir. (5. Madde)

*Osmanlının savunma gücü ortadan kaldırılmıştır.

*İtilaf Devletleri, Anadolu’yu işgal etmelerini engelleyecek güçleri ortadan kaldırmayı amaçlamışlardır.

*İtilaf devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumda, istedikleri herhangi bir stratejik noktayı işgal edebilecekler. (7. madde)[SPOT1]

*Anadolu’nun tamamı işgal tehdidi altını girmişlerdir.

**Antlaşmanın en ağır maddesidir. İtilaf Devletleri Anadolu’da istedikleri yerleri işgal edebilmek için hukuki bir dayanak elde etmişlerdir ( GİZLİ AMAÇ)

İtilaf devletleri, Osmanlı demiryollarından istifade edecek ve Osmanlı ticaret gemileri İtilaf Devletlerinin hizmetinde bulundurulacaktır. (8. Madde)   

*İtilaf Devletleri Osmanlı Devletinin ulaşım ve ekonomik imkânlarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanmak istemişlerdir.

Toros tünelleri İtilaf devletleri tarafından işgal edilecektir. (10. Madde)

*İtilaf devletleri önemli geçit yerlerini kontrol ederek Osmanlı ülkesindeki ulaşımı denetim altına almak istemişlerdir.

Hükümet haberleşmesi dışında telsiz, telgraf ve kabloların denetimi İtilaf Devletlerinin denetimine geçecektir. (12. Madde)   

*İtilaf devletleri ulaşım ve haberleşme hatlarını kontrol ederek işgallerin diğer bölgelerde duyulmasını ve Türk halkının organize olarak işgaller karşı koymasını engellemek istemişlerdir.

Doğudaki Altı vilayette (Erzurum, Van, Diyarbakır, Elazığ, Sivas, Bitlis) bir karışıklık çıkması halinde, İtilaf devletleri,bu vilayetlerden herhangi bir kısmını işgal edebilecekler. (24. madde)[SPOT2]

**Bu madde ile Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulması amaçlanmıştır ( GİZLİ AMAÇ).

MONDROS’UN ÖNEMİ:

Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul, 13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri savaş gemilerinden oluşan bir filo ile fiilen işgal edilmiş, bu antlaşma ile de  Osmanlı Devleti fiilen tarihe karışmıştır.

 MONDROS’ TAN SONRAKİ İŞGALLER

 Ateşkes Antlaşması savaşı bitiren geçici bir antlaşmadır. Belirleyici olan barış antlaşmasıdır. İtilaf Devletleri barış antlaşmasını beklemeden Osmanlı topraklarını işgal etmeye başladılar. Mondros’tan sona işgal edilen yerler şöyledir:

İNGİLİZLER:  Musul,[SPOT3] Antep, Urfa, Maraş (Dana sonra bu üç şehri yaptıkları bir antlaşma ile Fransızlara bıraktılar) Ayrıca Afyon, Eskişehir, İzmit, Samsun, Merzifon ve Batum’a asker çıkardılar.

FRANSIZLAR:         Adana ve çevresini

İTALYANLAR:        Antalya ve Konya

YUNANLILAR:        İzmir ve çevresini     

ERMENİLER:           Kars ve Sarıkamış çevresini

GÜRCÜLER:             Batum ve çevresini

PARİS BARIŞ KONFERANSI  (18 OCAK 1919)

Toplanma Amacı: Birinci Dünya Savaşı sonunda yenen devletlerle yenilen devletler arasında yapılacak barış antlaşmalarının şartlarını belirlemek.

Konferansın İki Önemli Gündem Maddesi:

1- Savaş sonrası Avrupa haritasını yeniden çizmek.

2- Osmanlı topraklarının paylaşım planını yeniden yapmak.

İtilaf devletleri, Paris Barış Konferansında, ABD Başkanı Wilson tarafından belirlenen ilkelere ters düşmemek ve sömürge düzenini devam ettirmek üzere MANDA VE HİMAYECİLİK [SPOT4]adı verilen yeni bir sistem ortaya koydular.

YAPILAN BARIŞ ANTLAŞMALARI

Varsay Antlaşması ( 28 Haziran 1918 ): Almanya

Saint Germen Ant. ( 10 Eylül 1919 ): Avusturya

Nöyyi Ant. ( 27 Kasım 1919 ): Bulgaristan

Triannan Ant. ( 4 Haziran 1920 ): Macaristan

Sevr Ant. ( 10 Ağustos 1920 ): Osmanlı Devleti

 İZMİR’İN İŞGALİ (15 Mayıs 1919)

Birinci Dünya Savaşı’ndan önce Batı Anadolu Bölgesi İtalya’ya vaat edilmişti. Fakat İngiltere sömürgelerine giden yollar üzerinde güçlü İtalya yerine kolaylıkla yönlendirebileceği bir Yunanistan’ın olmasını çıkarlarına daha uygun buldu. Paris Barış Konferansı’nda bu yüzden İzmir’i Yunanlıların işgal edilmesine karar verildi. Bu durum İtilaf devletleri arasında görüş ayrılığı bulunduğunu göstermektedir.

Yunanlılar İtilaf Devletleri’nin donanmasının da desteği ile 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal ettiler. İşgal ettikleri yerlerde katliama başladılar. İzmir’in işgali Anadolu’da geniş yankı buldu. Hukuk-i Beşer Gazetesi yazarı Hasan Tahsin işgaller karşısında ilk tepkiyi  vermiştir.

ABD tarafından görevlendirilen Amiral Bristol başkanlığındaki heyet bir rapor hazırlayarak işgallerin haksızlığını ortaya koymuştur.[SPOT5]

CEMİYETLER

   1)   Zararlı Cemiyetler                                                                 

                 I. Azınlıklar tarafından kurulan   zararlı cemiyetler                                                                  

                II.  Milli varlığa düşman cemiyetler                                                                 

    2)Yararlı Cemiyetler

   ZARARLI CEMİYETLER

 1. AZINLIKLAR TARAFINDAN KURULAN CEMİYETLER

15. yüzyıldan beri Türk toplumu içinde hür ve rahat yaşamış azınlıklar (Ermeni ve Rum) 20. yüzyılda Türklerin içinde bulunduğu durumdan yararlanarak Türk topraklarını parçalamak amacıyle cemiyetler kurmuşlardır,

1.  Mavri Mira Cemiyeti:

- Rumlar tarafından kurulmuştur.

-Bizansı canlandırma, Büyük Yunanistan Krallığını kurmak istiyordu.

2.  Pontus - Rum Cemiyeti:

- Trabzon merkez olmak üzere Karadeniz’de eski Pontus-Rum Devleti’ni yeniden  kurmayı amaçlamıştır.

3.  Etnik-i Eterya Cemiyeti:

-  Amacı; Bizansı tekrar kurmak,  Yunan ideallerini  gerçekleş­tirmek.( Megola İdea)

4. Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri:

-Amacı Doğu Anadolu'dan Adana'ya kadar uzanan bir Ermeni devlet kurmaktı.

-  Fransızlar tarafından desteklenmiştir.

5. Alyans-lsrailit Cemiyetleri: Yahudiler tara­fından ekonomik çıkarlarını korumak amacıyla kurulmuştur.

II. MİLLİ VARLIĞA ZARARLI CEMİYETLER

Müslümanlar tarafından kurulan zararlı cemiyetlerdir. Millii Mücadeleye büyük zarar vermişlerdir.

1. Hürriyet ve İtilaf Fırkası:

- İttihat ve Terakki düşmanlığı ile ortaya çıkmış, iç isyanlarda kışkırtıcı rol oynamış, müdafaai hukuk hareketlerini hedef al­mıştır.

2. Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası:

- Vata­nın kurtuluşunun ancak padişah ve halifenin buyruklarına bağlı kalmakla gerçekleşebileceğini savunmuştur.

3. Teali - İslam Cemiyeti:

- İstanbul'da kurulmuştur. Temel dayanağı hilafettir.

4.  Kürt Teali Cemiyeti:

- Wilson prensiplerinden güç alınarak İstanbul'da kurulmuştur. Doğu Anadolu'da bağımsız bir Kürt devleti kurmayı he­deflemiştir.

5. Wilson Prensipleri Cemiyeti:

- Bazı aydınlar tarafından desteklenen cemiyet, Osmanlı Devleti'nin varlığını koruyabilmesi için ABD'nin manda ve hima­yesine girmesi gerektiğini savunmuştur.

6. İngiliz Muhipleri Cemiyeti:

- İstanbul hükümetince desteklenen cemiyet, Osmanlı Devleti'nin varlığını koruyabilmesi için tek yolun İngilizlerin hima­yesine sığınmak olduğunu  savunmuştur.

YARARLI CEMİYETLER

1. Trakya-Paşaeli Cemiyeti:

-  Kurulan ilk yararlı cemiyettir.

- Trakya'nın Yunanlılar tarafından işgalini önlemek amacıyla kurulmuştur.

- Osmanlı Devleti'nin dağılması durumunda bağımsız bir dev­let kurma kararı da alınmıştır.

2.        İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Redd-i İlhak):

 -  Mondros'tan hemen sonra İzmir'de kuruldu.

 -  Amacı İzmir ve çevresini Yunanistan'a katılmasını önlemektir.

 - Ancak İzmir'in Yunanlılar tarafından işgalinin kesinleşmesi üzerine  Redd-i İlhak Cemiyeti olarak çalışmalara devam edildi.

3.  Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

-  Merkezi İstanbul'dur.

-  Doğu Anadolu'da teşkilatlanarak faaliyet göstermiştir.

- Amacı Doğu Anadolu'yu işgallerden koruyarak Ermeni devle­tinin kurulmasını önlemektir.

 - Erzurum kongresini bu cemiyet düzenlemiştir.

4.Kilikyalılar Cemiyeti:

 -  Adana'da kurulmuştur.[SPOT6]

 - Amaç; Adana ve çevresini Fransız ve Ermeni işgalinden kur­tarmaktır.

5. Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti:

- Bu cemiyet, Trabzon ve çevresine yönelik Rum ve Ermeni id­dialarına karşı, Türk ve Müslüman halkın haklarını korumak amacıyla faaliyet göstermiştir.

6.  Milli Kongre Cemiyeti:

-  İstanbul'da kuruldu.

-  Cemiyetin amacı, basın-yayın organını kullanarak milli mücadeleyi örgütlemek.

- Kuvay-i Milliye ifadesini kullanan ilk kuruluş Milli Kongre Ce­miyetidir.

Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri

- Bölgesel cemiyetlerdir. Öncelikli amaçları ülkeyi korumak değil, kuruldukları bölgeyi korumaktır.[SPOT7]

- Genellikle basın-yayın yolu ile çalışmalarını sürdürmüş­lerdir.

- Milliyetçilik düşüncesi etkilidir.

- İstanbul'a bağlı veya karşı değillerdir.

- Sivas Kongresiyle birleştirilmişlerdir.